Tại buổi làm việc, Đoàn kiểm tra đã được nghe đại diện Bộ Xây dựng báo cáo tình hình triển khai, thực hiện Đề án, Chỉ thị số 1958/CT-TTg, Luật giám định tư pháp, Quyết định số 01/2014/QĐ-TTg và các văn bản có liên quan; tình hình tổ chức, hoạt động, quản lý giám định tư pháp trong lĩnh vực xây dựng trong phạm vi toàn quốc nói chung, tại Bộ Xây dựng nói riêng, trong đó nêu rõ những kết quả đạt được cũng như một số hạn chế, khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân, đồng thời có những đề xuất, kiến nghị.

Theo báo cáo, đến nay, Bộ Xây dựng đã ban hành Thông tư số 04/2014/TT-BXD ngày 22/4/2014 hướng dẫn một số nội dung về giám định tư pháp trong đầu tư xây dựng cơ bản, đồng thời, đã có đầy đủ hệ thống các quy chuẩn chuyên môn trong xây dựng cơ bản (14 quy chuẩn và 500 tiêu chuẩn xây dựng) áp dụng cho hoạt động giám định xây dựng và về cơ bản đủ đáp ứng yêu cầu hoạt động giám định, trong một số trường hợp cần thiết thì còn áp dụng quy chuẩn xây dựng của nước ngoài. Tính đến nay, toàn quốc có khoảng 150 giám định viên xây dựng và 52 tổ chức giám định xây dựng theo vụ việc. Trong thời gian tới, Bộ Xây dựng sẽ tiếp tục bổ nhiệm 50 giám định viên xây dựng là các chuyên gia hàng đầu trong các chuyên ngành xây dựng tại Viện Khoa học công nghệ xây dựng (nay đang là người giám định tư pháp theo vụ việc). Từ năm 2010 đến nay, lĩnh vực giám định xây dựng đã thực hiện khoảng hơn 200 vụ giám định, trong đó chủ yếu là về chất lượng công trình xây dựng, sự cố xây dựng. Hầu hết các vụ việc giám định xây dựng phải do các tổ chức xây dựng thực hiện vì cần phải có đội ngũ chuyên gia ở nhiều chuyên ngành cùng thực hiện với các phương tiện, máy móc chuyên dụng. Với tính chất đặc thù của xây dựng cơ bản, việc giám định xây dựng thường phức tạp, thời gian kéo dài, chi phí cho việc giám định rất lớn, tối thiểu cũng phải hàng chục triệu đồng và rất nhiều vụ lên tới nhiều tỷ đồng. Với sự quan tâm chỉ đạo quyết liệt của Lãnh đạo Bộ Xây dựng và quyết tâm của các đơn vị thuộc Bộ, về cơ bản, hoạt động giám định xây dựng đã đáp ứng được yêu cầu của hoạt động tố tụng, bảo đảm chất lượng, kể cả các vụ việc lớn, phức tạp, có yếu tố nước ngoài. Tuy nhiên, khó khăn, vướng mắc lớn nhất, nổi cộm lâu nay vẫn là vấn đề tạm ứng, thanh quyết toán chi phí thực hiện giám định xây dựng chưa được các cơ quan tiến hành tố tụng, nhất là các cơ quan điều tra chưa quan tâm, chưa chi trả đầy đủ, kịp thời. Cụ thể là các cơ quan điều tra khi trưng cầu thường không tạm ứng chi phí giám định, mà lại yêu cầu các chủ đầu tư hoặc thi công công trình phải tạm ứng một phần nhỏ chi phí cho việc làm giám định, đến khi xong việc giám định, có kết luận giám định rồi các cơ quan trưng cầu không thanh toán và các chủ đầu tư  hoặc thi công công trình thì có nhiều lý do để không trả nốt số chi phí giám định còn lại. Đây là lý do chính khiến cho các tổ chức thực hiện giám định bức xúc trong nhiều năm qua, nhiều tổ chức tìm cách từ chối, né tránh việc tiếp nhận trưng cầu giám định, không muốn thực hiện giám định vì bản thân các tổ chức, đơn vị này phải tự chủ tài chính, hoặc phải hạch toán kinh tế. Bên cạnh đó, còn có nhiều khó khăn, vướng mắc xuất phát từ phía các cơ quan tiến hành tố tụng như trưng cầu giám định chưa bảo đảm chất lượng như nội dung yêu cầu vượt quá nội dung chuyên môn của người giám định, trưng cầu cá nhân, tổ chức không đủ điều kiện thực hiện giám định hoặc có thể không bảo đảm tính khách quan khi thực hiện giám định; chi phí đi lại, lưu trú của người giám định khi được triệu tập phiên tòa trình bày kết quả giám định chưa được các cơ quan tiến hành tố tụng quan tâm chi trả... Những vấn đề này cần phải được các cơ quan tiến hành tố tụng, nhất ở Bộ Công an quan tâm phối hợp giải quyết trong thời gian tới để khắc phục các khó khăn, vướng mắc đang cản trở, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động giám định tư pháp.

Các thành viên của Đoàn kiểm tra đã phát biểu ý kiến tại buổi làm việc, làm rõ hơn thực trạng tổ chức, hoạt động, quản lý Nhà nước trong hoạt động giám định xây dựng, đồng thời chỉ ra những khó khăn, vướng mắc từ cơ chế trưng cầu, thực hiện giám định, việc tạm ứng, thanh quyết toán chi phí giám định và xác định rõ hơn nữa nguyên nhân của tình trạng nợ đọng tiền chi phí giám định của các cơ quan điều tra, một số giải pháp khắc phục...

Phát biểu tại buổi làm việc, đồng chí Phạm Anh Tuấn, Phó trưởng Ban Nội chính Trung ương, Trưởng Đoàn kiểm tra đánh giá cao sự chuẩn bị nghiêm túc nội dung làm việc, Báo cáo của Bộ Xây dựng cơ bản đáp ứng được yêu cầu của Đoàn kiểm tra. Đồng chí lưu ý việc triển khai Đề án cần bám sát 3 mục tiêu mà Đề án 258 đã xác định: (1) Đề án phải thể chế hóa chủ trương của Đảng, chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, bảo đảm hoạt động giám định tư pháp đáp ứng tốt yêu cầu tố tụng gắn với yêu cầu cải cách hành chính; (2) Đề án phải khắc phục được những hạn chế, bất cập hiện nay trong tổ chức, hoạt động, quản lý giám định tư pháp, đồng thời hoàn thiện thể chế giám định tư pháp đồng bộ, liên thông, song hành với việc đổi mới pháp luật tố tụng trong tình hình mới, đặc biệt phải tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, đột phá hoạt động này trong thời gian tới; (3) Các biện pháp nâng cao, đổi mới công tác giám định tư pháp phải có trọng tâm, trọng điểm. Đồng chí cho rằng, việc vướng mắc, chậm trễ trong giám định tư pháp có nhiều nguyên nhân như: (1) Một số quy định của pháp luật về giám định tư pháp còn bất cập, chưa đầy đủ; (2) Nhiều tổ chức, cá nhân từ chối, né tránh giám định, ngại va chạm; (3) Nhiều cơ quan điều tra trưng cầu tổ chức, cá nhân giám định không đủ điều kiện, năng lực hoặc không đúng đối tượng giám định; (4) Việc thanh toán chi phí giám định còn chậm, gặp nhiều vướng mắc từ phía các cơ quan trưng cầu; (5) Nhận thức của người giám định, tổ chức giám định còn nhiều hạn chế, chưa ý thức đầy đủ trách nhiệm do pháp luật quy định; (6) Số lượng tổ chức, cá nhân trong giám định xây dựng chưa đủ, năng lực còn hạn chế chưa đáp ứng được yêu cầu. Đồng chí đề nghị trong thời gian tới Bộ Xây dựng cần: (1) Chú trọng thu hút tổ chức, cá nhân có năng lực tham gia vào hoạt động giám định tư pháp xây dựng; (2) Tiếp tục rà soát, củng cố, phát triển đội ngũ tổ chức giám định, người giám định trên cơ sở nhu cầu giám định thực tế hiện nay; (3) Tăng cường bồi dưỡng kiến thức pháp lý cho đội ngũ những người trực tiếp làm công tác giám định; (4) Rà soát, sửa đổi, bổ sung quy định, quy chuẩn hoạt động giám định xây dựng; (5) Khảo sát, thống kê, đánh giá đầy đủ về thực trạng nợ đọng chi phí giám định tư pháp hiện nay của các cơ quan tiến hành tố tụng để kiến nghị tháo gỡ; (6) Tăng cường thông tin, phối hợp với các cơ quan tố tụng, nhất là cơ quan điều tra của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và các Bộ, ngành, cơ quan có liên quan như Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính... để có giải pháp giải quyết dứt điểm tình trạng nợ đọng về chi phí giám định tư pháp tồn tại nhiều năm nay, đang làm cho méo mó hoạt động giám định tư pháp và ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả hoạt động tố tụng, trong đó có các vụ án tham nhũng; (7) Đôn đốc các tổ chức giám định, người giám định thuộc quyền quản lý của Bộ thực hiện có hiệu quả hoạt động giám định; (8) Tăng cường kiểm tra, thanh tra tình hình tổ chức, hoạt động giám định; (9) Sớm có văn bản đề nghị Bộ Tài chính ban hành Thông tư quy định, hướng dẫn về việc tính chi phí giám định xây dựng trên cơ sở áp dụng các định mức xây dựng cơ bản, thẩm định công trình xây dựng để làm cơ sở cho việc tính và chi trả kịp thời, đầy đủ chi phí giám định xây dựng cho các cá nhân, tổ chức thực hiện giám định.

Lãnh đạo Bộ Xây dựng cam kết, sẽ tiếp tục củng cố, phát triển số lượng và chất lượng tổ chức, người giám định xây dựng theo hướng thu hút, huy động mạnh hơn nữa các trung tâm kiểm định, các tổ chức xây dựng có năng lực, đội ngũ chuyên gia giỏi ở các chuyên ngành xây dựng vào hoạt động giám định xây dựng, trong đó tăng cường bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ giám định và kiến thức pháp lý cho đội ngũ người làm giám định xây dựng; đồng thời tiếp thu các ý kiến của Đoàn kiểm tra, giải quyết các vướng mắc, khó khăn trong tổ chức, hoạt động, quản lý giám định tư pháp để bảo đảm đáp ứng kịp thời hơn, tốt hơn nữa yêu cầu của hoạt động tố tụng trong thời gian tới .

Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, chu đáo từ nội dung, chương trình, tài liệu cũng như tinh thần làm việc trách nhiệm, tích cực của Đoàn kiểm tra và Bộ Xây dựng, Đoàn kiểm tra đã có được nhiều thông tin, số liệu quan trọng, hữu ích cho việc kiểm tra, đánh giá tình hình thực hiện Đề án tại Bộ Công an và tỉnh An Giang, Trà Vinh, Đồng Tháp, đặc biệt là có thêm nhiều cơ sở quan trọng cho việc giải quyết một số “điểm nghẽn” thực sự trong hoạt động giám định tư pháp trong thời gian tới.

Nguyễn Thị Thụy - Cục Bổ trợ tư pháp - Bộ Tư pháp