Công chứng là hoạt động cung cấp dịch vụ công, tuy không mang tính quyền lực Nhà nước nhưng là công cụ quan trọng bảo đảm tính an toàn pháp lý trong giao dịch dân sự. Luật công chứng năm 2006 ra đời là sự cụ thể hóa chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng, đưa hoạt động này ngày càng phát triển, đi vào nề nếp và đạt chất lượng. Luật công chứng năm 2014 được ban hành mở rộng thẩm quyền về chứng thực bản sao từ bản chính, chứng thực chữ ký, công chứng bản dịch cho các tổ chức hành nghề công chứng đã tạo ra bước chuyển mới cho hoạt động công chứng, chứng thực, giảm áp lực cho UBND cấp huyện, cấp xã.
Qua 9 năm thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng trên địa bàn tỉnh đã giành được những kết quả nhất định, số lượng tổ chức hành nghề công chứng, số công chứng viên, số việc công chứng và số phí công chứng thu được tăng nhanh theo từng năm. Tháng 7/2012, UBND tỉnh ra quyết định cho phép thành lập Văn phòng công chứng Đắk Nông là Văn phòng công chứng đầu tiên trên địa bàn tỉnh. Từ đó đến nay đã cho phép thành lập thêm 4 Văn phòng công chứng nâng tổng số Văn phòng công chứng lên 5 Văn phòng với tổng số công chứng viên là 5 người.
Số việc công chứng cũng tăng lên theo từng năm. Giai đoạn 1/7/2007 – 1/7/2012 (khi chưa có Văn phòng công chứng nào được thành lập) tổng số việc công chứng là 14.835 với tổng số phí thu được là 2.959.444.000 đồng; đến năm 2014, số việc công chứng là hơn 19.500 với tổng số phí công chứng thu được là gần 4 tỷ đồng; trong 4 tháng đầu năm 2015, số việc công chứng là 7708 với tổng số phí thu được là hơn 1,5 tỷ đồng. Trong đó, số việc công chứng của các tổ chức hành nghề công chứng xã hội hóa (Văn phòng công chứng) chiếm tỷ lệ 29% số việc và 38% tổng số phí thu được năm 2013; 57% số việc và 63% tổng số phí thu được năm 2014; 62% số việc và tổng số phí thu được trong 4 tháng đầu năm 2015. Kết quả trên cho thấy, các tổ chức hành nghề công chứng xã hội hóa ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc phục vụ nhu cầu công chứng ngày càng cao của người dân.
Tuy đạt kết quả khả quan, song công tác xã hội hóa lĩnh vực công chứng trên địa bàn tỉnh còn nhiều hạn chế, khó khăn. Hiện nay, sự phân bố các tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn tỉnh còn chưa đồng đều, các Văn phòng công chứng chủ yếu phát triển ở các địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội phát triển, số lượng giao dịch nhiều, trong khi đó các địa bàn có điều kiện kinh tế kém phát triển như Tuy Đức, Đắk G’long chưa thành lập được Văn phòng công chứng. Điều này chưa thật sự tạo điều kiện thuận lợi cho người dân khi có nhu cầu công chứng các hợp đồng, giao dịch. Hoạt động của một số tổ chức hành nghề công chứng thiếu tính chuyên nghiệp, chưa có sự liên kết trong hành nghề, chất lượng công chứng viên của các tổ chức hành nghề công chứng xã hội hóa chưa cao, chủ yếu là đối tượng được miễn đào tạo, miễn tập sự hành nghề công chứng nên hạn chế về nghiệp vụ chuyên môn, việc bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ công chứng viên đã được bổ nhiệm chưa được thực hiện thường xuyên. Cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu, trình độ quản lý còn bất cập. Một số Văn phòng công chứng không niêm yết lịch làm việc, không niêm yết thù lao công chứng, chưa thực hiện tốt công tác lưu trữ hồ sơ công chứng...
Từ những hạn chế trên, để công tác xã hội hóa hoạt động công chứng đạt kết quả cao cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp sau:
- Tăng cường tuyên truyền, phổ biến Luật công chứng và các văn bản hướng dẫn thi hành nhằm nâng cao nhận thức của cá nhân, tổ chức về vị trí, vai trò của nghề công chứng, công chứng viên trong việc đảm bảo an toàn pháp lý đối với các hợp đồng, giao dịch.
- Triển khai thực hiện có hiệu quả Quy hoạch tổng thể phát triển tổ chức hành nghề công chứng đến năm 2020, bảo đảm phát triển các tổ chức hành nghề công chứng rộng khắp và phân bố hợp lý gắn với địa bàn dân cư trên toàn tỉnh, đáp ứng đầy đủ nhu cầu công chứng các hợp đồng, giao dịch của cá nhân, tổ chức trong xã hội, tăng cường tính an toàn pháp lý cho các hợp đồng, giao dịch, bảo đảm các hợp đồng, giao dịch khắc phục tình trạng phát triển tổ chức hành nghề công chứng không đồng đều giữa khu vực đô thị với địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Ngoài ra, cần có chính sách ưu đãi đối với các Văn phòng công chứng thành lập ở những địa bàn kinh tế - xã hội khó khăn.
- Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ, ý thức pháp luật nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ công chứng viên.
- Tăng cường thanh tra, kiểm tra, chấn chỉnh những sai phạm và những biểu hiện tiêu cực trong hoạt động công chứng.
Thực tiễn đã chứng minh chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng là chủ trương đúng đắn, tuy nhiên để chủ trương này đi vào cuộc sống và đạt hiệu quả cần thực hiện theo lộ trình phù hợp, khả thi nhằm đảm bảo lợi ích cao nhất của người dân khi thực hiện dịch vụ.
Nguyễn Nhàn