Hòa giải là một phương thức giải quyết tranh chấp trong đó các bên yêu cầu chỉ định người thứ ba thường là hòa giải viên để giúp các bên tự tìm ra giải pháp để giải quyết tranh chấp. Ở nhiều nước trên thế giới, hòa giải đã hình thành, phát triển và chứng tỏ là một phương thức giải quyết tranh chấp hữu hiệu bởi những ưu điểm riêng.
Giải quyết tranh chấp bằng hòa giải có một số điểm khác cơ bản so với trọng tài và tòa án. Hòa giải là một cơ chế linh hoạt, mềm dẻo cho các bên tranh chấp; việc giải quyết tranh chấp theo điều kiện, thủ tục nào trong tiến trình hòa giải hoàn toàn do các bên quyết định và họ có thể kiểm soát tình hình, kết quả nhiều hơn so với thủ tục tại toà án và trọng tài. Hòa giải viên không có quyền xét xử và ra phán quyết, cũng như không đưa ra bất kỳ quyết định hoặc giải pháp nào buộc các bên phải chấp nhận, tuân theo. Một điểm khác biệt lớn nữa là quyết định công nhận hòa giải thành thường không có hiệu lực cưỡng chế thi hành như phán quyết trọng tài hay tòa án.
Thực tiễn hoạt động kinh doanh, thương mại thời gian gần đây cho thấy nhu cầu giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ngày càng đa dạng và có chiều hướng gia tăng. Hầu như trong các hợp đồng các bên thường thỏa thuận sẽ tiến hành hòa giải, thương lượng ngay khi có tranh chấp xảy ra, sau đó mới lựa chọn Tòa án và trọng tài.
Trên thực tế, hòa giải thương mại đã được tiến hành một cách tự phát bởi các luật sư, trọng tài viên. Một số Văn phòng luật sư, Trung tâm trọng tài và hiệp hội đã thực hiện hòa giải theo yêu cầu của khách hàng và kết quả đạt được rất khả quan, chứng tỏ tính linh hoạt, nhanh chóng và hiệu quả của phương thức này. Tuy nhiên, các tổ chức này chưa coi hòa giải là một hoạt động chuyên nghiệp, người đóng vai trò của hòa giải viên còn thiếu kỹ năng, phương pháp, kinh nghiệm hòa giải. Do chưa có khuôn khổ pháp lý điều chỉnh về hòa giải thương mại nên nhiều doanh nghiệp chưa mạnh dạn lựa chọn phương thức hòa giải trên thực tế bởi nhiều lý do, trong đó có lý do liên quan đến giá trị pháp lý và thi hành của biên bản hòa giải thành.
Trong bối cảnh Việt Nam đã trở thành thành viên của Tổ chức thương mại thế giới WTO, việc xây dựng thể chế pháp luật về hòa giải thương mại là hết sức cần thiết nhằm thực hiện cam kết của Việt Nam, tạo cơ sở pháp lý cho việc phát triển đa dạng cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài tòa án linh hoạt, phù hợp với thông lệ quốc tế cũng như thực tiễn ở Việt Nam. Do vậy, việc xây dựng và ban hành Nghị định về hòa giải thương mại trong giai đoạn hiện nay là phù hợp với nhu cầu phát triển, chủ trương hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường ở nước ta và bối cảnh hội nhập quốc tế. Tại Quyết định số 808/QĐ-TTg ngày 29 tháng 6 năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tư pháp đã được giao nhiệm vụ chủ trì xây dựng trình Chính phủ dự thảo Nghị định về hòa giải thương mại.
Theo sự phân công của Lãnh đạo Bộ Tư pháp, Cục Bổ trợ tư pháp là đơn vị chủ trì, phối hợp với các cơ quan Bộ, ngành liên quan trong việc xây dựng Nghị định về hòa giải thương mại. Đến nay, Bộ Tư pháp đã thành lập Ban soạn thảo và Tổ biên tập xây dựng Dự thảo Nghị định, tiến hành thu thập, nghiên cứu tài liệu, thông tin phục vụ cho việc soạn thảo Nghị định.
Tại Hội thảo, ông Nguyễn Văn Bốn – Phó Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp đã nêu mục đích, yêu cầu xây dựng Dự thảo Nghị định về Hòa giải thương mại, một số định hướng và nội dung cơ bản của Dự thảo Nghị định (phạm vi điều chỉnh, khái niệm hòa giải thương mại, tiêu chuẩn của hoà giải viên, việc công nhận, chỉ định hòa giải viên, tổ chức cung cấp dịch vụ hòa giải thương mại, trình tự, thủ tục hòa giải, quản lý tổ chức, hoạt động hòa giải thương mại…).
Hội thảo cũng đã được một số chuyên gia pháp luật của Dự án STAR, Luật sư Raphaël ORY - Đại diện Văn phòng luật sư DS Paris, Luật sư, trọng tài viên Nguyễn Mạnh Dũng – Đại diện Công ty luật TNHH MTV Tư vấn độc lập và Luật sư Bùi Thanh Nhu – Đại diện Văn phòng Luật sư Bùi Thanh Nhu lần lượt trình bày các tham luận về: pháp luật và thực tiễn hoạt động hòa giải thương mại, kinh nghiệm của Hòa Kỳ, của Cộng hòa Pháp; Hòa giải thương mại quốc tế và kinh nghiệm cho Việt Nam; xây dựng nội dung cơ bản dự thảo Nghị định về hòa giải thương mại trên cơ sở tham khảo Luật mẫu hòa giải thương mại của Liên hiệp quốc và Luật mẫu hòa giải thương mại của Liên minh Châu âu.
Hội thảo đã diễn ra thành công tốt đẹp và nhận được những ý kiến đóng góp hết sức quý báu của các đại biểu tham dự. Các đóng góp ý kiến chủ yếu tập trung vào phần sự cần thiết xây dựng Nghị định, phạm vi điều chỉnh của Nghị định, các quy định về hòa giải viên, trình tự, thủ tục hòa giải, quản lý tổ chức, hoạt động hòa giải.v.v./.
Thế Lập – Cục Bổ trợ tư pháp