Sở Tư pháp tỉnh Nghệ An với vai trò quan trọng trong tiến trình cải cách tư pháp, trong những năm qua đã tập trung thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ cải cách tư pháp theo chức năng, nhiệm vụ được giao, giúp UBND tỉnh xây dựng và hoàn thiện thể chế, xây dựng và hoàn thiện các cơ chế bổ trợ tư pháp, hoàn thiện tổ chức, bộ máy của ngành và xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp và bổ trợ tư pháp trong sạch vững mạnh đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn hiện nay, gắn cải cách tư pháp với cải cách hành chính. Sở Tư pháp tỉnh Nghệ An đã tham mưu thực hiện tốt công tác quản lý nhà nước các tổ chức bổ trợ tư pháp trên các lĩnh vực; hoạt động quản lý luật sư, tư vấn pháp luật, giám định tư pháp, công chứng đã được triển khai một cách toàn diện, quán triệt đầy đủ yêu cầu của cải cách tư pháp, cụ thể như sau:

Về công tác công tác quản lý nhà nước, công tác tự quản của luật sư : Hiện tại, trên địa bàn tỉnh Nghệ An có 29 tổ chức hành nghề luật sư với 25 Văn phòng luật sư và 04 Công ty luật. Tổng số luật sư trên địa bàn tỉnh là 55 luật sư, đăng ký tập sự hành nghề luật sư 38 người. Trong năm 2014, các tổ chức hành nghề luật sư trên địa bàn tỉnh đã thực hiện được 1342 việc, thu được 1.992.491.000 đồng, nộp ngân sách nhà nước 140.026.000 đồng. Trong 6 tháng đầu năm 2015, các tổ chức hành nghề luật sư trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã thực hiện được 533 vụ việc, đạt doanh thu 814.608.000 VNĐ, nộp ngân sách nhà nước 76.662.000 VNĐ. Uớc tính từ 01/01/2015 đến hết 30/6/2015, tổng số vụ việc thực hiện là 267 vụ việc, tổng số phí thu được là 407.304.000 VNĐ, nộp ngân sách nhà nước 38.331.000 VNĐ.

Nhìn chung các Công ty luật, Văn phòng luật sư hoạt động đúng lĩnh vực đã đăng ký, tiếp nhận các yêu cầu tham gia tố tụng của các cơ quan có liên quan khi được yêu cầu theo đúng chức năng, nhiệm vụ.

Thực hiện trách nhiệm về quản lý nhà nước về lĩnh vực luật sư trên địa bàn tỉnh, Sở Tư pháp đã tham mưu cho UBND tỉnh ban hành Quyết định số 2203/QĐ-UBND ngày 31/5/2013 ban hành Kế hoạch thực hiện “Chiến lược phát triển nghề luật sư đến năm 2020” trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Sở Tư pháp đã có các biện pháp cần thiết để thực hiện các nhiệm vụ được giao, tổ chức tuyên truyền, phổ biến các nội dung của Chiến lược thông qua Hội nghị báo cáo viên pháp luật cấp tỉnh và thực hiện tuyên truyền bằng các hình thức khác thông qua tập san Pháp luật và Đời sống của Hội đồng phối hợp công tác phổ biến giáo dục pháp luật tỉnh (phát hành tập san Pháp luật và Đời sống số chuyên đề về Luật Luật sư), qua các phương tiện thông tin đại chúng khác để tuyên truyền Luật và các văn bản có liên quan về hoạt động luật sư nhằm nâng cao nhận thức của các cơ quan, tổ chức và người dân về vị trí, vai trò của luật sư trên địa bàn tỉnh. Sở Tư pháp cũng đã thực hiện công tác thanh tra kiểm tra theo quy định nhằm phát hiện những sai sót, tồn tại hạn chế để có giải pháp chấn chỉnh kịp thời.

Việc triển khai thực hiện Luật Luật sư, Đề án phát triển đội ngũ Luật sư trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2010 - 2015 và định hướng đến 2020... đã góp phần phát triển mạnh mẽ đội ngũ Luật sư, tạo cơ chế thống nhất trong phối kết hợp công tác quản lý nhà nước, phát huy vai trò tự quản của Đoàn luật sư trong tổ chức và hoạt động hành nghề luật sư, đồng thời tạo ra sự thống nhất đồng bộ trong việc thực hiện Luật Luật sư và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Luật sư trên địa bàn tỉnh. hoạt động của đội ngũ Luật sư đã góp phần tích cực trong việc nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, thúc đẩy quá trình thực hiện chủ trương đổi mới thủ tục tố tụng tư pháp, trước hết là nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên toà, qua đó góp phần nâng cao chất lượng hoạt động xét xử của toà án.

Về kết quả hoàn thiện chế định giám định tư pháp; việc thực hiện chủ trương xã hội hoá đối với công tác giám định tư pháp: Sở Tư pháp Nghệ An là cơ quan thường trực Ban chỉ đạo của tỉnh đã tham mưu tích cực việc tổ chức thực hiện Đề án 258, Luật Giám định tư pháp và các văn bản hướng dẫn có liên quan kịp thời, nghiêm túc. Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ giám định viên tư pháp được thực hiện có hiệu quả. Hiện trên địa bàn tỉnh có 03 tổ chức giám định tư pháp công lập và 07 tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc, đội ngũ giám định tư pháp đã có sự phát triển cả về số lượng và chất lượng, nhất là trong lĩnh vực pháp y, kỹ thuật hình sự, tài chính - kế toán. Toàn tỉnh hiện có 119 giám định viên tư pháp được bổ nhiệm, số giám định tư pháp theo vụ việc là 24 người. Từ năm 2010 đến nay, đã có 4.967 vụ việc pháp y, 1.147 vụ việc pháp y tâm thần, 6.675 vụ việc kỹ thuật hình sự và nhiều vụ việc liên quan đến tài chính được thực hiện. Công tác kiểm tra về tổ chức và hoạt động giám định tư pháp đã được Ban chỉ đạo đề án 258 cấp tỉnh quan tâm, thực hiện đảm bảo đúng thời gian, tiến độ và nội dung theo kế hoạch đề ra. Kết luận giám định cơ bản đáp ứng yêu cầu của các cơ quan tiến hành tố tụng.

Công tác kiểm tra về tổ chức và hoạt động giám định tư pháp đã được Ban chỉ đạo cấp tỉnh quan tâm, thực hiện đảm bảo đúng thời gian, tiến độ và nội dung theo kế hoạch đề ra. Công tác giám định tư pháp trên địa bàn dần đi vào nề nếp. Chế độ chính sách theo quy định mới đã được thực hiện, các giám định viên tư pháp đều được hưởng các chế độ theo quy định. Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật, bồi dưỡng kiến thức, chuyên môn nghiệp vụ tiếp tục được thực hiện. Công tác kiểm tra về tổ chức và hoạt động giám định tư pháp đã được Ban Chỉ đạo quan tâm, thực hiện. Kết luận giám định cơ bản đáp ứng yêu cầu của các cơ quan tiến hành tố tụng. Hoạt động giám định tư pháp đã góp phần quan trọng trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, tránh oan sai; là biện pháp hữu hiệu để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị cáo, người bị hại, các bên đương sự trong vụ án hình sự, dân sự, hành chính.

Hoạt động công chứng và việc thực hiện chủ trương xã hội hoá đối với hoạt động công chứng

Trong những năm qua hoạt động công chứng trên địa bàn tỉnh đã góp phần đáng kể vào sự nghiệp phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh, thúc đẩy sự phát triển kinh tế trên thị trường, bảo đảm cơ sở, an toàn pháp lý cho các giao dịch dân sự, kinh tế của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, góp phần tăng cường quản lý nhà nước đối với các lĩnh vực, phục vụ tích cực cho công cuộc cải cách tư pháp, góp phần tạo lập môi trường pháp lý thuận lợi và tin cậy cho các hoạt động đầu tư kinh doanh, thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm các hợp đồng, giao dịch của các thành phần kinh tế đúng định hướng, đúng pháp luật, bảo đảm các quyền và lợi ích của các bên cùng phát triển, giữ gìn trật tự an ninh và an toàn xã hội. Việc thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng tiếp tục đạt được kết quả đáng khích lệ, tăng cường đảm bảo an toàn pháp lý cho các hợp đồng, giao dịch của người dân, doanh nghiệp.  Nghệ An là tỉnh có số lượng tổ chức hành nghề công chứng phát triển nhanh, nhiều. Hiện tại trên địa bàn tỉnh Nghệ An có 30 tổ chức hành nghề công chứng, trong đó có 02 Phòng Công chứng và 28 Văn phòng công chứng với 51 Công chứng viên. Các Văn phòng công chứng sau khi được thành lập sớm kiện toàn tổ chức, đầu tư cơ sở vật chất, phương tiên làm việc.. Trong những năm qua các tổ chức hành nghề công chứng đã nộp ngân sách cho nhà nước đúng quy định. Trong 3 năm (2012-2014) các tổ chức hành nghề công chứng đã thụ lý 115.576 vụ việc, tổng  phí thu được  2.952.849.989. đồng, nộp ngân sách nhà nước 5.975.797.368 đồng. Riêng năm 2014, 02 Phòng Công chứng nhà nước đã giải quyết 8.555 việc,thu lệ phí 3.131.724.000 đồng, nộp ngân sách nhà nước 1.565.862.000 đồng. Các Văn phòng công chứng giải quyết 50.154 việc, thu lệ phí 8.038.915.000. đồng, nộp ngân sách nhà nước 781.465.000 đồng; 6 tháng đầu năm 2015 thụ lý 22.195 vụ việc, doanh thu 4.570.432 đồng, nộp ngân sách 673.776.000 đồng.Thực hiện chỉ đạo của Bộ Tư pháp về việc chuyển giao thẩm quyền chứng thực hợp đồng, giao dịch sang tổ chức hành nghề công chứng nhằm đẩy mạnh chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng, đồng thời tăng cường bảo đảm an toàn pháp lý cho các hợp đồng, giao dịch, Sở Tư pháp đã tham mưu UBND tỉnh ban hành Quyết định chuyển giao thẩm quyền chứng thực hợp đồng, giao dịch từ UBND cấp xã sang tổ chức hành nghề công chứng thực hiện đối với 10/15 huyện có tổ chức hành nghề công chứng, thành, thị. 

Đồng thời, định kỳ hàng năm hoặc đột xuất, Sở Tư pháp đã tiến hành kiểm tra giải quyết đơn thư khiếu nại trong lĩnh vực công chứng. Nhìn chung, các Văn phòng công chứng từ sau khi thành lập đã đi vào hoạt động cơ bản tuân thủ đúng các quy định của pháp luật và Luật công chứng, đảm bảo thực hiện tốt công tác xã hội hóa công chứng trên địa bàn tỉnh, góp phần tích cực trong thực hiện tốt các giao dịch dân sự của tổ chức, cá nhân phục vụ phát triển kinh tế của tỉnh.

Về công tác thừa phát lại: Nghệ An là một trong những tỉnh được lựa chọn thực hiện thí điểm chế định thừa phát lại. Nhìn chung, trong thời gian qua, việc triển khai thực hiện chủ trương của Đảng, Nghị quyết của Quốc hội, Đề án của Thủ tướng Chính phủ về tiếp tục thực hiện thí điểm chế định thừa phát lại đã được các cấp, các ngành địa phương thực hiện đúng, nghiêm túc và đã đạt được những kết quả tích cực,  Ban Chỉ đạo đã tham mưu tích cực triển khai các nội dung, nhiệm vụ trong Đề án và Kế hoạch của UBND tỉnh, đảm bảo đúng thời gian, tiến độ. Bên cạnh đó, Ban Chỉ đạo đã tổ chức tương đối tốt các hoạt động tuyên truyền các văn bản pháp luật về thừa phát lại góp phần nâng cao nhận thức của các tổ chức, cá nhân, các cấp, các ngành đối với chế định thừa phát lại. Các ngành đã ban hành được các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn kịp thời trong tổ chức thực hiện chế định. Việc thành lập và đăng ký hoạt động cho 2 Văn phòng thừa phát lại tại thành phố Vinh và huyện Diễn Châu đúng lộ trình theo Đề án và Kế hoạch đã đề ra. Kết quả hoạt động khá tốt, có những lĩnh vực đã tạo ra hiệu ứng rất tích cực trong xã hội, đã góp phần bổ trợ cho hoạt động tư pháp và đáp ứng nhu cầu của người dân, xã hội về một loại hình dịch vụ pháp lý mới; bước đầu khẳng định được vai trò, vị trí của hoạt động thừa phát lại trên địa bàn tỉnh.   

Bên cạnh những kết quả đạt được việc thực hiện nhiệm vụ hoàn thiện chế định bổ trợ tư pháp vẫn còn một số hạn chế, vướng mắc. Đối với luật sư, việc kiện toàn tổ chức và phát triển luật sư phát triển nhanh nhưng chưa đồng đều, trình độ năng lực, kinh nghiệm, kiến thức chuyên sâu và kỹ năng nghề nghiệp chưa thực sự đáp ứng kịp nhu cầu của xã hội và yêu cầu cải cách tư pháp. Một số tổ chức hành nghề luật sư chưa tự giác, nghiêm túc chấp hành các quy định của Luật Luật sư và pháp luật liên quan trong quá trình hoạt động. Việc tuân thủ quy tắc đạo đức nghề nghiệp luật sư chưa được một bộ phận luật sư nhận thức đầy đủ, chưa trở thành ý thức tự giác trong hoạt động hành nghề. Nhiều luật sư chưa xây dựng được tác phong chuyên nghiệp, chưa chú ý đến việc nâng cao trình độ. Hiệu quả hoạt động tranh tụng tại phiên tòa, tư vấn, trợ giúp pháp lý trong các vụ án hình sự chưa cao.  Bên cạnh đó công tác quản lý nhà nước về luật sư vẫn còn những vướng mắc trong thực tiễn. Chưa có cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước về công tác luật sư, dẫn đến công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực này chưa thật hiệu quả và kịp thời.

Đối với giám định tư pháp, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác này cũng gặp một số khó khăn, vướng mắc: đến nay, trên địa bàn tỉnh Nghệ An vẫn chưa có Văn phòng giám định tư pháp nào đăng ký hoạt động; trình độ ngoại ngữ của đội ngũ giám định tư pháp còn hạn chế, việc cập nhật thông tin khoa học kỹ thuật của các nước tiên tiến gặp nhiều khó khăn; thiếu giám định viên giàu kinh nghiệm thực tế và năng lực chuyên môn tại các huyện, thành, thị. Chất lượng giám định pháp y tử thi chưa cao, hoạt động giám định hàm lượng chất ma túy còn thiếu; kết luận giám định trong một số trường hợp chưa chính xác, chưa đúng với nội dung trưng cầu giám định nên còn phải yêu cầu biện luận để làm rõ, trả hồ sơ bổ sung hoặc trưng cầu giám định lại, thời gian kết luận giám định chậm, ảnh hưởng đến tiến độ giải quyết vụ án. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác giám định tư pháp được quan tâm, đầu tư nhưng chưa đáp ứng yêu cầu, thiếu một số phương tiện thiết yếu để phục vụ yêu cầu giám định...

Hoạt động công chứng vẫn còn hạn chế, Nghệ An là một trong những tỉnh có số lượng tổ chức hành nghề công chứng nhiều, hoạt động công chứng đang còn nhiều bất cập. Biểu hiện cạnh tranh là điều dễ nhận thấy ở các văn phòng công chứng, nhưng cũng chính thế mà có sự cạnh tranh không lành mạnh giữa một số tổ chức hành nghề công chứng. Mặc dù đã có Quyết định ban hành Quy hoạch tổng thể phát triển tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn tỉnh, nhưng do các tổ chức hành nghề công chứng được thành lập từ trước, một số địa phương không có nguồn công chứng viên để thành lập tổ chức hành nghề công chứng nên việc quy hoạch trên địa bàn tỉnh chưa đảm bảo, còn những bất cập cần phải có giải pháp khắc phục trong thời gian tới. Một số địa phương đã có tổ chức hành nghề công chứng nhưng do địa bàn rộng, đi lại khó khăn nên mặc dù đã có quyết định chuyển giao thẩm quyền công chứng nhưng vẫn chưa tạo được thuận lợi cho cá nhân, tổ chức có nhu cầu thực hiện công chứng. Nguồn công chứng viên đã bổ nhiệm và nguồn kế cận để bổ nhiệm không nhiều, khó đáp ứng được quy định của Luật. Việc sáp nhập các văn phòng công chứng đã được Luật Công chứng năm 2014 đặt ra, tuy nhiên khó tạo sự thống nhất giữa các tổ chức hành nghề công chứng.  Hoạt động công chứng còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro (nhất là công chứng tư nhân), nhưng chưa có cơ chế bảo vệ hữu hiệu quyền, lợi ích cho cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan đến hoạt động công chứng.

Mặc dù còn những hạn chế và bất cập, nhưng với những nỗ lực, cố gắng của ngành Tư pháp trong những năm qua, có thể thấy kết quả, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về bổ trợ tư pháp  đã góp phần quan trọng thực hiện nội dung cải cách tư pháp theo Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 thuộc phạm vi quản lý nhà nước của ngành đã đạt mục tiêu yêu cầu đề ra. Kết quả đó đã đóng góp tích cực cho sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng nói chung và sự nghiệp cải cách tư pháp chung của toàn tỉnh trong những năm qua, là cơ sở vững chắc để ngành Tư pháp tỉnh Nghệ An tiếp tục thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 49-NQ/TW giai đoạn 2016-2020 trên địa bàn tỉnh./.