Luật gồm 8 chương với 46 điều quy định về giám định viên tư pháp; tổ chức giám định tư pháp; người giám định tư pháp theo vụ việc, tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc; hoạt động giám định tư pháp; chi phí giám định tư pháp, chế độ, chính sách trong hoạt động giám định tư pháp và trách nhiệm của cơ quan nhà nước đối với tổ chức, hoạt động giám định tư pháp.

Luật giám định tư pháp đã thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về giám định tư pháp thể hiện tại Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Luật Giám định tư pháp có nhiều nội dung mới, quan trọng so với Pháp lệnh Giám định tư pháp hiện hành, cụ thể là:

1. Quy định đương sự trong vụ án hành chính, vụ việc dân sự, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án hình sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ được quyền tự mình yêu cầu giám định tư pháp

Luật Giám định tư pháp quy định đương sự trong vụ việc dân sự, vụ án hành chính, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án hình sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ có quyền yêu tự yêu cầu giám định tư pháp sau khi đã đề nghị cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng trưng cầu giám định mà không được chấp nhận, trừ trường hợp việc yêu cầu giám định liên quan đến việc xác định trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo  (khoản 3, Điều 2). Quy định trên của Luật đã mở ra cơ hội mới, tạo điều kiện chủ động cho các bên đương sự chủ động thu thập chứng cứ để chứng minh, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

2. Đổi mới mô hình tổ chức giám định tư pháp trong lĩnh vực pháp y, pháp y tâm thần và các lĩnh vực giám định khác

Mô hình tổ chức giám định tư pháp hiện nay ở một số lĩnh vực chưa thực sự phù hợp với đặc thù chuyên môn và yêu cầu thực tế như lĩnh vực pháp y tồn tại nhiều mô hình tổ chức, nhiều lực lượng giám định pháp y cấp tỉnh; lĩnh vực tổ chức pháp y tâm thần thì lại dàn trải so với yêu cầu thực tế. Do vậy, Luật đã có bước đổi mới về mô hình tổ chức, cụ thể là:

a) Về tổ chức giám định tư pháp công lập trong lĩnh vực pháp y

Luật giám định tư pháp quy định tổ chức giám định pháp y công lập ở địa phương chỉ có một hình thức tổ chức duy nhất là Trung tâm pháp y, thay vì Trung tâm pháp y hoặc Phòng giám định pháp y thuộc Bệnh viện đa khoa tỉnh. Giám định viên pháp y thuộc Phòng kỹ thuật hình sự thuộc Công an cấp tỉnh chỉ thực hiện giám định pháp y tử thi, không thực hiện giám định pháp y về thương tích.

b) Về tổ chức giám định tư pháp trong lĩnh vực pháp y tâm thần

Tổ chức giám định tư pháp trong lĩnh vực pháp y tâm thần được đổi mới căn bản, theo đó Nhà nước thành lập Trung tâm pháp y tâm thần khu vực thay cho Trung tâm pháp y tâm thần tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Quy định này để thu gọn đầu mối, tập trung nguồn lực và phù hợp với thực tế về nhu cầu giám định pháp y tâm thần.

c) Về tổ chức giám định tư pháp công lập trong các lĩnh vực khác

 Để đáp ứng nhu cầu giám định theo điều kiện của từng địa phương và lĩnh vực giám định, Luật quy định trường hợp cần thiết, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Chủ tịch UBND cấp tỉnh xem xét, quyết định thành lập hoặc trình cơ quan có thẩm quyền thành lập tổ chức giám định tư pháp công lập trong các lĩnh vực khác, sau khi thống nhất ý kiến với Bộ trưởng Bộ Tư pháp.

3. Đẩy mạnh chủ trương xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp, cho phép giám định viên thành lập tổ chức giám định tư pháp ngoài công lập trong một số lĩnh vực giám định

Tổ chức giám định tư pháp ngoài công lập là một nội dung mới, mang tính cải cách đột phá trong hoạt động giám định tư pháp, qua đó tạo điều kiện ra đời những tổ chức giám định chuyên trách ngoài công lập, nhằm đáp ứng tốt hơn yêu cầu giám định tư pháp. Tổ chức giám định tư pháp ngoài công lập hoạt động dưới hình thức Văn phòng giám định tư pháp, được thành lập trong các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng, cổ vật, di vật, bản quyền tác giả.

4.  Việc tôn vinh đối với hoạt động giám định tư pháp, giám định viên tư pháp và người giám định tư pháp theo vụ việc là tư tưởng xuyên suốt các quy định của Luật, thể hiện sự công nhận, thừa nhận của xã hội đối với công việc giám định tư pháp, gắn việc quy định rõ quyền với việc thực hiện các nghĩa vụ của người giám định tư pháp

Tiêu chuẩn bổ nhiệm giám định viên tư pháp khá cao và được quy định chặt chẽ, chú trọng về phẩm chất đạo đức và trình độ chuyên môn. Bên cạnh đó, Luật Giám định tư pháp quy định mang tính nguyên tắc những chính sách, chế độ đãi ngộ, đào tạo, bồi dưỡng và tôn vinh người làm giám định tư pháp để thu hút các chuyên gia giỏi, cán bộ có năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp tham gia hoạt động giám định tư pháp.

Luật cũng quy định rõ quyền, nghĩa vụ của người giám định tư pháp để tăng cường trách nhiệm của người giám định cũng như bảo đảm cho người giám định thực hiện tốt, hiệu quả, khách quan hoạt động giám định tư pháp.

Quy định nêu trên thể hiện sự ghi nhận vị trí, vai trò quan trọng của hoạt động giám định tư pháp trong hoạt động tố tụng và trong đời sống xã hội, đồng thời quan tâm đến đời sống vật chất và tinh thần của người giám định tư pháp, người tham gia giám định tư pháp.

5. Tạo cơ chế hữu hiệu để bảo đảm đáp ứng yêu cầu giám định trong những lĩnh vực không có tổ chức giám định tư pháp chuyên trách

Để khắc phục khó khăn trong việc tìm kiếm, lựa chọn, trưng cầu tổ chức chuyên môn thực hiện giám định, nhất là trong những lĩnh vực không có tổ chức giám định tư pháp chuyên trách, gây ách tắc một số hoạt động tố tụng, Luật đã quy định rõ cơ chế lựa chọn, lập và công bố người giám định tư pháp theo vụ việc và các tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc ở các lĩnh vực không có tổ chức giám định tư pháp chuyên trách như xây dựng, tài chính, ngân hàng, văn hoá…; trách nhiệm của các Bộ, ngành trong việc giới thiệu các chuyên gia, tổ chức chuyên môn có uy tín thực hiện giám định tư pháp để phục vụ kịp thời yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng.

6. Tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, sự cộng đồng trách nhiệm của các Bộ, cơ quan ngang bộ, Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với các cơ quan tiến hành tố tụng đối với hoạt động giám định tư pháp

Để khắc phục tình trạng không rõ ràng và thiếu hiệu quả trong quản lý nhà nước về giám định tư pháp hiện nay, Luật quy định đề cao và làm rõ trách nhiệm của các Bộ, ngành chủ quản, UBND tỉnh trong việc thực hiện quản lý nhà nước về giám định tư pháp, đặc biệt là các Bộ, ngành chịu trách nhiệm trước Chính phủ về tổ chức, hoạt động giám định tư pháp thuộc lĩnh vực quản lý. Đồng thời, Luật bổ sung quy định về trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng đối với hoạt động giám định tư pháp, tạo ra cơ chế cộng đồng trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước với các cơ quan tiến hành tố tụng trong hoạt động giám định tư pháp.

7. Quy định về chi phí giám định tư pháp cũng có sự thay đổi so với Pháp lệnh để phù hợp hơn với thực tiễn hoạt động giám định tư pháp

Vấn đề chi phí giám định là một trong những bất cập, làm ách tắc nhiều hoạt động giám định tư pháp do quy định hiện hành về chi phí giám định tư pháp chưa rõ ràng, dẫn đến hoạt động giám định chưa được nhận chi phí một cách đầy đủ, kịp thời, tương xứng với công sức, trí tuệ của người giám định cũng như những chi phí cần thiết khác. Để giải quyết vấn đề này Ủy ban thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh chi phí giám định, định giá; chi phí cho người làm chứng, người phiên dịch trong tố tụng (Pháp lệnh số 02/2012/UBTVQH 13 ngày 11/4/2012, có hiệu lực ngày 01/01/2013).

 Điều 36 Luật Giám định tư pháp quy định: “Người trưng cầu giám định, người yêu cầu giám định có trách nhiệm trả chi phí giám định tư pháp cho cá nhân, tổ chức thực hiện giám định tư pháp theo quy định của pháp luật về chi phí giám định tư pháp”.

                                                                                                                                                        Tú Quyên