Từ nỗ lực trong công tác chỉ đạo và tổ chức thực hiện
Song song với chỉ đạo Ngành Tư pháp làm nòng cốt trong tổ chức tuyên truyền các quy định của pháp luật về công chứng đến các cấp, ngành, đoàn thể, tổ chức và nhân dân, UBND tỉnh Hòa Bình đã ban hành: Quyết định phê duyệt Đề án phát triển tổ chức hành nghề công chứng ở tỉnh Hòa Bình đến năm 2020; Đề xuất Quy hoạch phát triển tổ chức hành nghề công chứng tại tỉnh Hòa Bình đến năm 2020 để Bộ Tư pháp thẩm định, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển tổ chức hành nghề công chứng ở Việt Nam theo quy định; Quyết định chuyển đổi Phòng Công chứng số 1 sang đơn vị sự nghiệp, tự đảm bảo một phần kinh phí hoạt động.
Thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng theo tinh thần Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách Tư pháp đến năm 2020 và Đề án phát triển tổ chức hành nghề công chứng ở địa phương, UBND tỉnh đã quyết định cho phép thành lập 3 Văn phòng công chứng (mô hình Văn phòng do một công chứng viên thành lập- hoạt động theo loại hình doanh nghiệp tư nhân) là: Văn phòng công chứng Hưng Thịnh; Văn phòng công chứng Đại Nam; Văn phòng công chứng Tín Phát (đưa số lượng tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn thành phố Hòa Bình lên 04 tổ chức với 06 công chứng viên. Ủy ban nhân dân tỉnh cũng quyết định chuyển giao thẩm quyền chứng thực các hợp đồng, giao dịch liên quan đến bất động sản của hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn thành phố Hòa Bình từ UBND các xã, phường sang các tổ chức hành nghề công chứng theo quy định của pháp luật. Ở 10 huyện còn lại, do chưa có tổ chức hành nghề công chứng hoạt động, nên các hộ gia đình, cá nhân khi có yêu cầu chứng nhận hợp đồng, giao dịch liên quan đến bất động sản, được lựa chọn chứng thực tại UBND cấp xã nơi có bất động sản hoặc chứng nhận tại tổ chức hành nghề công chứng theo quy định của Luật Đất đai.
Thực hiện chức năng tham mưu giúp UBND tỉnh quản lý nhà nước về hoạt động công chứng trên địa bàn, trong 5 năm qua, Sở Tư pháp đã tổ chức 01 cuộc thanh tra công tác Phòng chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí tại Phòng Công chứng số 1; 03 cuộc kiểm tra hoạt động hành nghề công chứng của 03 Văn phòng công chứng. Qua thanh tra, kiểm tra đã kịp thời chấn chỉnh những hạn chế, thiếu sót tại các đơn vị được thanh tra, kiểm tra, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động công chứng trên địa bàn.
Đến kết quả đạt được
Qua 5 năm thực hiện Luật công chứng (2007- 2012), các tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn tỉnh Hòa Bình đã thực hiện được 21.523 việc chứng nhận hợp đồng, giao dịch; lưu giữ di chúc; cấp bản sao các hợp đồng, giao dịch đã được công chứng. Tổng số phí thu được trên 5,9 tỷ đồng, nộp ngân sách Nhà nước và nộp thuế gần 2,7 tỷ đồng, tăng hơn nhiều so với trước khi có Luật Công chứng. Việc thực hiện xã hội hóa hoạt động công chứng đã nâng cao ý thức trách nhiệm, tinh thần, thái độ phục vụ của Công chứng viên, của Tổ chức hành nghề công chứng. Hoạt động Công chứng đã góp phần tăng thu cho Ngân sách nhà nước, góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ cải cách hành chính, cải cách tư pháp ở địa phương.
Nhìn chung, sau 5 năm thi hành Luật công chứng, các cấp, các ngành đã có chuyển biến tích cực trong nhận thức về chức năng, nhiệm vụ, vị trí, vai trò, tầm quan trọng của hoạt động công chứng trong đời sống xã hội. Nếu như trước đây, hoạt động công chứng và chứng thực không được tách bạch (Phòng Công chứng và UBND cấp huyện, cấp xã đều có thẩm quyền công chứng, chứng thực), khiến hầu hết các cơ quan, tổ chức, cá nhân không phân biệt được sự khác nhau giữa công chứng và chứng thực, dẫn đến tình trạng: Hoặc quá coi trọng hoạt động công chứng hoặc coi nhẹ hoạt động này. Khi Luật Công chứng được ban hành, đã phân định rõ phạm vi, thẩm quyền công chứng, tách bạch giữa hành vi công chứng (là hoạt động dịch vụ công, thuộc lĩnh vực Bổ trợ tư pháp) với hành vi chứng thực (là hoạt động của cơ quan hành chính công quyền), giúp các tổ chức, cá nhân hiểu rõ vị trí, vai trò của tổ chức hành nghề công chứng và hoạt động công chứng.
Nhưng khó khăn phía trước vẫn còn nhiều
Do Bộ Luật dân sự, Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật công chứng và các Nghị định về Công chứng, chứng thực hiện đang có các quy định chồng chéo, mâu thuẫn, chưa rõ ràng, chưa đầy đủ, gây khó khăn cho hoạt động công chứng ở cơ sở. Pháp luật về công chứng đang quy định khá thông thoáng về điều kiện bổ nhiệm công chứng viên (đối với các trường hợp được miễn đào tạo nghề công chứng); điều kiện, thủ tục thành lập Văn phòng công chứng, nên đã phần nào ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động chuyên môn của các Văn phòng Công chứng. Mặt khác, cơ sở vật chất của các tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn đều chưa đáp ứng được yêu cầu về công năng sử dụng đối với đơn vị dịch vụ công.
Một khó khăn nữa là do điều kiện phát triển kinh tế- xã hội ở Hòa bình còn nhiều khó khăn, các giao dịch dân sự của tổ chức, cá nhân diễn ra nhỏ lẻ, chỉ tập trung ở thành phố Hòa Bình và khu vực trung tâm của một vài huyện, nên không thu hút được các cá nhân có đủ điều kiện được bổ nhiệm Công chứng viên tham gia hành nghề công chứng và thành lập Văn phòng công chứng ở các huyện. Qua một cuộc “khảo sát mi-ni” với nhiều cá nhân (thuộc diện miễn đào tạo nghề công chứng) ở các huyện về ý tưởng tham gia hành nghề công chứng, đều nhận được cái “lắc đầu từ chối”. Mặc dù UBND tỉnh cũng khuyến khích các cá nhân có đủ điều kiện thành lập Văn phòng công chứng tại 10 huyện trong tỉnh, nhưng không ai mặn mà hưởng ứng. Nên việc “phủ sóng” mạng lưới tổ chức hành nghề công chứng tại các huyện trong tỉnh vẫn là bài toán không khó, nhưng chưa có lời giải. Trong khi chất lượng hoạt động chứng thực hợp đồng, giao dịch do Ủy ban nhân dân cấp xã thực hiện cũng còn nhiều sai sót, vi phạm.
Để từng bước khắc phục những khó khăn này, tỉnh Hòa Bình đang tiếp tục tuyên truyền pháp luật về công chứng đến các tổ chức, cá nhân. Trong tháng 12/2012, Sở Tư pháp cũng đã phối hợp với Sở Nội vụ tổ chức tập huấn chuyên sâu về kỹ năng, nghiệp vụ chứng thực cho công chức tư pháp cấp xã; ra văn bản đề nghị Ủy ban nhân dân cấp huyện chấn chỉnh những sai sót, vi phạm trong hoạt động chứng thực ở cơ sở, hạn chế sự “khập khiễng” trong hoạt động công chứng trên địa bàn tỉnh Hòa Bình.
Và những kiến nghị
Để hoạt động công chứng phát triển đúng định hướng, đúng yêu cầu, trong dịp Tổng kết 5 năm thi hành Luật Công chứng, tỉnh Hòa Bình đã kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền ở Trung ương xem xét, sửa đổi các quy định của pháp luật về lĩnh vực Công chứng theo hướng: Nhóm các quy định về công chứng, chứng thực hợp đồng, giao dịch liên quan đến quyền sử dụng đất; quyền sở hữu nhà (quy định tại Luật Đất đai, Luật Nhà ở) theo hướng: Thống nhất, tập trung về một đầu mối là các tổ chức hành nghề công chứng để nâng cao hiệu quả hoạt động công chứng theo quy định của Luật Công chứng. Sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật về đất đai cho phù hợp với thực tiễn, tạo thuận lợi cho hoạt động công chứng khi chứng nhận các hợp đồng, giao dịch liên quan đến quyền của người sử dụng đất. Ban hành các quy định về mức thu phí, quản lý phí công chứng, đảm bảo bình đẳng về tỷ lệ nộp số thu phí vào Ngân sách nhà nước giữa Phòng Công chứng và Văn phòng Công chứng. Ngoài ra, cần có quy định hạn chế (tối đa) độ tuổi của người đề nghị bổ nhiệm công chứng viên; thu hẹp diện những người được miễn đào tạo nghề công chứng và yêu cầu người được miễn đào tạo nghề công chứng vẫn phải qua lớp tập huấn chuyên môn về nghiệp vụ công chứng do Bộ Tư pháp tổ chức trước khi được bổ nhiệm công chứng viên. Quy định mỗi Văn phòng công chứng phải có từ 02 công chứng viên trở lên (nhằm đảm bảo hoạt động hành nghề của tổ chức được thường xuyên, đáp ứng yêu cầu công chứng của tổ chức, cá nhân tại địa phương, nhất là khi thực hiện chuyển giao chứng thực các hợp đồng, giao dịch liên quan đến bất động sản từ Ủy ban nhân dân cấp xã sang tổ chức hành nghề công chứng). Bộ Tư pháp cũng cần tiếp tục tăng cường tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ công chứng viên và các nhân viên giúp việc cho công chứng viên; Xây dựng phần mềm quản lý, khai thác thông tin tình trạng pháp lý của bất động sản và tài sản đã chứng nhận hợp đồng (cầm cố, thế chấp, chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, bảo lãnh, góp vốn, tặng cho…) và đưa vào sử dụng tại tất cả các tỉnh, thành phố trực thuộc TW, tạo thuận lợi cho các tổ chức hành nghề công chứng trong khai thác, chia sẻ thông tin, bảo đảm hành lang an toàn cho hoạt động công chứng. Có như vậy, hoạt động công chứng mới phát triển toàn diện và đem lại hiệu quả như mong muốn./.
Minh Ngọc