Hội Luật gia Việt Nam là một tổ chức chính trị- xã hội nghề nghiệp trong lĩnh vực pháp luật, là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đã trải qua gần 60 năm xây dựng và phát triển. Các thế hệ hội viên của Hội luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, tập hợp rộng rãi giới luật gia, luật sư trong cả nước, huy động nguồn lực tinh thần và trí tuệ của các luật gia, luật sư trong việc xây dựng và phát triển hội viên, tổ chức Hội từ Trung ương đến cơ sở xã, phường với nhiều hình thức đa dạng: tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý cho người nghèo và các đối tượng chính sách; tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho cán bộ, nhân dân; tư vấn, phản biện, xây dựng pháp luật có hiệu quả, thiết thực góp phần xây dựng, củng cố nền pháp chế, duy trì và bảo vệ công lý. Hội Luật gia Việt Nam thời gian qua đã khẳng định được vị trí quan trọng của mình trong quá trình xây dựng pháp luật và đưa pháp luật vào đời sống xã hội. Hội đã được Quốc hội, Chính phủ giao chủ trì và tham gia soạn thảo nhiều dự án luật, pháp lệnh, góp ý, phản biện đối với các dự thảo văn bản pháp luật, góp phần dân chủ hóa quá trình làm luật, tăng cường chất lượng các văn bản pháp luật.
Hội đã tập hợp, đoàn kết rộng rãi những người đã và đang làm công tác pháp luật trong các cơ quan Nhà nước, các tổ chức kinh tế, xã hội , những người hành nghề luật sư, tư vấn pháp luật nhằm phát huy năng lực và trí tuệ của họ trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xây dựng và phát triển Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hội đã tích cực mở rộng quan hệ với các tổ chức và luật gia các nước trong khu vực và trên thế giới, góp phần thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước.
Tuy nhiên, việc thực hiện các đường lối hoạt động, các nhiệm vụ của Hội luật gia Việt nam còn chưa đồng đều, chưa bền vững và ổn định. Nhiều chức năng, nhiệm vụ chưa có điều kiện để triển khai thực hiện hoặc gặp phải những trở ngại nhất định trong quá trình thực hiện. Nhiều nội dung về quyền của hội viên chưa được sự đáp ứng cần thiết. Đồng thời, tình trạng hội viên chưa làm tròn nhiệm vụ của mình theo quy định của Điều lệ Hội vẫn còn tồn tại, trước hết là nhiệm vụ sinh hoạt hội và đóng hội phí, lúng túng trong việc xác định định hướng và nội dung hoạt động. Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng và tăng cường mạnh mẽ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mở rộng các loại hình dịch vụ tư vấn, trong đó có dịch vụ tư vấn pháp luật và luật sư. Chủ trương đó đặt ra nhu cầu về một nguồn năng lực chuyên gia pháp lý đồng bộ và có trình độ cao đáp ứng yêu cầu đối với việc nghiên cứu pháp luật, xây dựng các luận cứ cho việc cải cách hệ thống pháp luật và hệ thống tư pháp.
Trong quá trình cải cách kinh tế, nhu cầu của các doanh nghiệp nhà nước về hỗ trợ pháp lý là rất lớn. Đồng thời, thực hiện chính sách trợ giúp pháp lý miễn phí cho người có thu nhập thấp, người nghèo, người có công; thực hiện dân chủ XHCN, tăng cường mối liên hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, giữa chính quyền với nhân dân; công khai, minh bạch, bảo đảm, coi trọng và tăng cường các cơ chế giám sát của nhân dân đối với hoạt động của các thiết chế tổ chức trong hệ thống chính trị; thực hiện phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên trong quá trình hoạch định chính sách pháp luật và thực hiện chính sách, pháp luật; bảo đảm quyền tiếp cận thông tin, tiếp cận công lý, tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân… Đó là những nội dung cơ bản của nhiệm vụ đổi mới hệ thống chính trị và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Cơ hội để nhập cuộc của giới luật gia vào tiến trình dân chủ hóa xã hội đang rộng mở.
Điều lệ Hội Luật gia Việt Nam xác định mục tiêu chiến lược của Hội là tập hợp những người đã và đang làm nghề luật trong một tổ chức thống nhất để tham gia đắc lực vào quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; Hội đai diện và bảo vệ quyền và lợi ích của các hội viên, hỗ trợ giúp đỡ hội viên nâng cao trình độ, kiến thức pháp lý, năng lực và đạo đức nghề nghiệp; hỗ trợ các tổ chức và cá nhân trong việc thực hiện và bảo vệ các quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của họ; góp phần thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh ở Việt Nam; phấn đấu góp phần xây dựng nền pháp lý Việt Nam tiên tiến và hiệu quả; bảo vệ nhân quyền, công bằng và công lý; là một tổ chức có vị trí vai trò và tiếng nói quan trọng trong lĩnh vực hoạt động của các nghề luật ở Việt Nam và trong các quan hệ quốc tế; một tổ chức xã hội nghề nghiệp tự chủ được về tài chính.
Để xây dựng và củng cố tổ chức Hội ngày càng vững mạnh, trước hêt cần phải thực hiện các nội dung cụ thể sau:
- Gắn kết lợi ích đa dạng của hội viên, trước hết là lợi ích phát triển nghề nghiệp và năng lực của mình trong việc phục vụ các nhu cầu của Nhà nước, xã hội và công dân.
- Khuyến khích phát triển mạnh tới các cơ sở phường xã thị trần, các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, trường đại học, viện nghiên cứu.
- Phấn đấu để Hội Luật gia Việt Nam có vị trí, vai trò và tiếng nói chính thức trong các tổ chức và cơ quan chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về cải cách pháp luật, cải cách tư pháp; trong quá trình xây dựng và phát triển hệ thống các tổ chức xã hội, nghề nghiệp thuộc lĩnh vực pháp luật; trong việc xây dựng, đổi mới và thẩm định các chương trình, quy hoạch phát triển của các cơ sở giáo dục và đào tạo pháp luật; có vai trò trong việc xây dựng các quy tắc đạo đức nghề nghiệp pháp lý.
- Phấn đấu để các cấp Hội có đủ khả năng tư vấn về mặt pháp lý đối với các chính sách, quy hoạch, chương trình và kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội của các ngành, vùng, miền và địa phương trong cả nước.
- Thực hiện với chất lượng cao các nhiệm vụ chính trị- xã hội theo yêu cầu của các cấp chính quyền, chủ động đề xuất và thực hiện có hiệu quả các hoạt động gắn với nhiệm vụ của Nhà nước.
- Hình thành và đưa vào sử dụng cơ sở dữ liệu thông tin hoàn hảo về mọi mặt công tác của Hội, nâng cao năng lực và cơ chế điều hành trong toàn Hội nhằm chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức một cách nhanh nhạy, có hiệu quả cho các cấp Hội và các hội viên.
- Phát triển mạnh hoạt động báo chí của Hội.
- Tham gia tích cực vào hoạt động đào tạo pháp luật, nghiên cứu khoa học pháp lý.
- Củng cố và thành lập mới các Trung tâm tư vấn pháp luật, các Trung tâm trọng tài và hòa giải trực thuộc Trung ương Hội và ở các địa phương nhằm thu hút sự tham gia của các hội viên, các chuyên gia vào các công việc chuyên môn, kịp thời giải quyết các nhu cầu về tư vấn chính sách, pháp luật của các hội viên, của tổ chức và công dân.
- Xây dựng Quỹ của Hội Luật gia Việt Nam nhằm hỗ trợ có hiệu quả cho các hoạt động của Hội và thu hút nguồn nhân lực cần thiết cho việc thực hiện các nhiệm vụ của Hội.
Trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ của mình, Hội Luật gia ở các cấp đã có những thuận lợi nhưng cũng gặp không ít khó khăn và trở ngại ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của Hội. Đặc biệt là Hội Luật gia Việt Nam ở cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là cấp hội có vị trí, vai trò rất quan trọng trong hệ thống tổ chức của Hội Luật gia Việt Nam. Nhiệmn vụ trọng tâm của cấp Hội này là tham gia vào quá trình xây dựng các cơ sở pháp lý cho việc hoạch định chính sách và quy hoạch phát triển kinh tế- xã hội trên địa bàn tỉnh, thành phố, tham gia xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật. Đồng thời, xuất phát từ kinh nghiệm của từng địa phương để đóng góp ý kiến xây dựng các văn bản luật của Nhà nước. Cấp Tỉnh hội có vai trò quan trọng trong việc phối hợp với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, trong quá trình tổ chức bầu cử Hội đồng nhân dân, liên hệ với cử tri và đại biểu Quốc Hội và đại biểu Hội đồng nhân dân hoạt động trên cùng địa bàn tỉnh, thành phố.
Đồng thời, Hội Luật gia các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cần phối hợp chặt chẽ với nhau và với Trung ương Hội cúng như với các cơ quan nhà nước trong việc đào tạo, tập hợp đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật, xây dựng kế hoạch tuyên truyền, phổ biến pháp luật phù hợp với chương trình xây dựng pháp luật của Quốc Hội, Chính phủ và của chính quyền địa phương. Đối với các cấp Hội cở sở ở phường, xã, thị trấn hoạt động tuyên truyền phổ biến pháp luật, hoạt động hòa giải, hoạt động tư vấn, tham gia giải quyết khiếu nại, tố cáo, thực hiện vai trò bào chữa viên nhân dân cần được coi là những nhiệm vụ được ưu tiên.
Bên cạnh đó, các cấp Hội ở địa phương cần chủ động kiện toàn đội ngũ chuyên gia pháp lý có trình độ vững vàng, có đạo đức nghề nghiệp trong sáng để làm tốt vai trò bào chữa viên nhân dân theo quy định của Bộ Luật Tố tụng Hình sự. Ở các cơ quan, đơn vị tổ chức luật gia chủ yếu bao gồm các cán bộ, công chức đương nhiệm. Tổ chức Hội có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ lãnh đạo các cơ quan, đơn vị tham gia xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật, tham mưu những vấn đề pháp lý thuộc phạm vi quản lý, điều hành của cơ quan, đơn vị. Các Chi hội được tổ chức tại các doanh nghiệp có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ trực tiếp về mặt pháp luật cho các doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, là cầu nối quan trọng giữa Hội Luật gia Việt Nam với giới doanh nghiệp.
Để thực hiện được các mục tiêu chiến lược quan trọng nói trên, Hội Luật gia Việt Nam cần tạo bước chuyển mạnh về phát triển nguồn nhân lực của Hội, trọng tâm là khâu xây dựng và tập hợp lực lượng các luật gia nòng cốt, trong đó có bộ phận công tác chuyên trách ở tất cả các cấp Hội. Đề ra biện pháp đột phá nhằm đào tạo, bồi dưỡng để có thể chuyển biến một cách căn bản năng lực của bộ phận nòng cốt này về công tác Hội, về năng lực tham gia xây dựng pháp luật, tuyên truyền, phổ biến pháp luật, hoạt động tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý, năng lực xây dựng và tham gia thực hiện các dự án, đề tài và các hoạt động khác gắn với nhiệm vụ Nhà nước giao. Đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động chỉ đạo, điều hành của Trung ương Hội theo hướng tăng cường liên hệ với các tỉnh, thành Hội, các Chi hội và liên Chi hội trực thuộc thông qua các hình thức giao ban công tác Hội, tăng cường liên hệ chặt chẽ với các ủy Đảng và chính quyền nhằm kịp thời phát hiện và xử lý các vướng mắc, khuyến khích và chia sẻ kinh nghiệm trong công tác Hội, bảo đảm sự phối hợp và hỗ trợ nhanh chóng, có hiệu quả đối với nhu cầu mọi mặt của các cấp Hội. Tích cực huy động mọi nỗ lực nhằm nhanh chóng tạo ra các nguồn thu tài chính ổn định của Hội.
Vừa qua, Đại hội Đại biểu toàn quốc Hội Luật gia Việt Nam lần thứ XII nhiệm kỳ 2014 - 2019 đã được tổ chức thành công tốt đẹp, kết quả Đại hội có ý nghĩa to lớn, mở ra thời kỳ mới cho sự phát triển toàn diện, mạnh mẽ, vững chắc của Hội Luật gia Việt Nam trong giai đoạn mới./.
Luật gia Từ Minh Liên